Οι πιεστικές απαιτήσεις της ύπαρξης

Ο θάνατος

Μέσα στους αιώνες, μέσα από θρησκείες και φιλοσοφίες , προσπαθήσαμε να λύσουμε αυτό το αιώνιο μυστήριο του θανάτου. Τι είναι ο θάνατος. Η απάντηση ήταν πάντα απλή , αλλά όχι αρκετή , και γι αυτό επινοήσαμε κάθε λογής θρησκεία. Σε αυτό συνηγόρησε πρώτον η ικανότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται την έννοια του μέλλοντος και δεύτερον η μοναδικότητα και η ατομικότητα του καθενός μας, που απέναντι στη συνειδητοποίηση του θανάτου , μας πιάνει μια λαχτάρα για αθανασία. Η απάντηση λοιπόν στο τι γίνεται μετά το θάνατο ή τι είναι ο θάνατος είναι απλή και λύθηκε σχετικά σύντομα στην πορεία του ανθρώπου. Το σώμα μας αποσυντίθεται και η ψυχή μας πεθαίνει μαζί του(ή θρησκευτική έννοια της ψυχής δεν υπήρξε ποτέ).

Πώς λοιπόν μπορεί να μας βοηθήσει να ζήσουμε καλύτερα η συνειδητοποίηση του ίδιου μας του θανάτου; Η συνειδητοποίηση λοιπόν, πως όλα κάποια στιγμή θα τελειώσουν , λειτουργεί με έναν μαγικό τρόπο, αφυπνιστικά, κάνοντάς μας να καταλάβουμε ότι η ζωή μας δεν είναι αυτό που περιμένουμε να έρθει , αλλά αυτό που ζούμε αυτή τη στιγμή. Η συνειδητοποίηση πως η ζωή μας ανήκει και αποφασίζουμε να τη ζήσουμε με τον τρόπο που θέλουμε, γίνεται μια ισχυρή παρηγοριά απέναντι στο φόβο για τον θάνατο.

Η μοναξιά

Το «γεννιόμαστε μόνοι και πεθαίνουμε μόνοι» μας είναι γνωστό. Αν κοιτάξουμε λίγο πιο βαθιά σε αυτήν την απλή ρήση, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε την βαθύτερη έννοια της μοναξιάς. Η μοναδικότητα και η ατομικότητά μας καθιστά εύκολη την κατανόηση της προσωπικής μας ύπαρξης και της θέσης μας στον κόσμο (συγκεκριμένος χρόνος , συγκεκριμένη κοινωνία). Η συνειδητοποίηση της μοναξιάς και της απουσίας νοήματος στη ζωή, μας οδηγεί , για να μην χρησιμοποιήσω τον όρο «μας αναγκάζει», να ανακαλύψουμε τους δικούς μας τρόπους που θα μας βοηθήσουν να ανταπεξέλθουμε.

Ο Yalom υποστηρίζει πως το φαινόμενο της υπαρξιακής μοναξιάς βιώνεται πιο έντονα από ασθενείς που έρχονται αντιμέτωποι με το θάνατο, γιατί τότε ακριβώς αντιλαμβάνεται κανείς πραγματικά ότι έχει γεννηθεί μόνος στον κόσμο και πρέπει να φύγει μόνος, ο θάνατος πάντα παραμένει η πιο μοναχική από τις ανθρώπινες εμπειρίες.

Η μοναξιά είναι πραγματικότητα της ανθρώπινης ζωής και είναι το τίμημα της άτομο-κεντρικής ελευθερίας.

Η ανάγκη νοήματος

«Ο άνθρωπος είναι ένα ον σε αναζήτηση κάποιου νοήματος»

Πόσες φορές έχουμε ακούσει το ερώτημα «ποιο είναι το νόημα της ζωής?». Τίτλοι και θέματα σε περιοδικά σε εκπομπές σε συζητήσεις μεταξύ φίλων. Ποιο είναι τελικά το νόημα της ζωής , δεν το έχουμε μάθει. Το σίγουρο είναι αυτή η ανάγκη να το ανακαλύψουμε. Από μία προσωπική σκοπιά μπορώ να πω , πως το νόημα είναι κάτι τόσο προσωπικό και μπορεί να προσαρμόζεται και να εναρμονίζεται ανάλογα με τις καταστάσεις στη ζωή του καθενός μας . Ο Γιουνκ αναφέρει πως ένα μεγάλο ποσοστό των ασθενών έρχονται στην θεραπεία προς αναζήτηση αυτού του ιδιαίτερου νοήματος για τη ζωή. Ο Yalom υποστηρίζει πως σε αντίθεση με τις άλλες τρεις έσχατες έγνοιες, η αναζήτηση του νοήματος προσεγγίζεται καλύτερα με πλάγιο τρόπο μέσα στη θεραπεία. Ένα είναι σίγουρο πως είναι πραγματική η ανάγκη όλων των ανθρώπων να δώσουν ένα νόημα στην ύπαρξή τους.

Ο Viktor Frankl στη θεωρία του υποστήριξε πως βασικό συστατικό της ύπαρξης είναι ένα «πνευματικό» νόημα για τη ζωή και η αναζήτηση αυτού του νοήματος. Μετά από την φρικτή εμπειρία που είχε ο ίδιος και η οικογένεια του σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και τον θάνατο του πατέρα, της μητέρας , του αδερφού και της γυναίκας του , μέσα εκεί, ο ίδιος παρατήρησε ότι οι φυλακισμένοι που ήταν ικανοί να επιβιώσουν ψυχολογικά και να αντισταθούν, ήταν αυτοί που μπορούσαν να βρουν κάποιο νόημα, να νοηματοδοτήσουν δηλαδή την ζωή τους και την κατάσταση αυτή. Ο Frankl υποστήριζε πως αναλαμβάνοντας την ευθύνη της ζωής μας και αναζητώντας κάποιο νόημα , επιτυγχάνουμε την αίσθηση ελέγχου της ζωής και σε επέκταση να πολεμήσουμε το άγχος θανάτου.

Η ελευθερία

Σύμφωνα με τον Σαρτρ είμαστε οι δημιουργοί του εαυτού μας. Μέσα από τις επιλογές μας, μέσα από τα λάθη μας αλλά και τις επιτυχίες μας, καταλαβαίνουμε την μεγάλη ευθύνη αυτών των επιλογών μας. Αυτή είναι λοιπόν η ελευθερία της ύπαρξης. Μία έννοια εξίσου καλή και ενίοτε δυσβάσταχτη λόγω των ευθυνών που δεν μπορούμε να αποφύγουμε. Όπως συμπληρώνει ο Σαρτρ «είμαστε καταδικασμένοι στην ελευθερία». Ο Kant υποστήριζε πως έχουμε ευθύνη να δώσουμε νόημα στον εσωτερικό αλλά και στον εξωτερικό μας κόσμο και ότι παίζουμε τον κεντρικό ρόλο του κατασκευαστή της ζωής μας. Αυτό συνδέει την ελευθερία με την ανάγκη νοηματοδότησης της ύπαρξης.

Τέλος..

Όλοι γεννιόμαστε , περνούμε από τις φάσεις τις ανάπτυξης, και στο τέλος πεθαίνουμε. Στην πορεία της ζωής μας, οι σκέψεις μας, το νόημα που δίνουμε στις καταστάσεις , οι προσδοκίες μας , οι επιλογές μας είναι αυτά που καθορίζουν τη μοναδική μας ύπαρξη. Πάντα όμως στο πλαίσιο του «δεδομένου μας κόσμου». Η ουσία είναι ότι δεν υπάρχει αλήθεια ή πραγματικότητα για ένα ζωντανό πλάσμα, εκτός από εκείνη που συμμετέχει , τη συνειδητοποιεί ή έχει κάποια σχέση μαζί της (Rollo May – existential psychology), και αυτό είναι που αναδεικνύει αυτή τη «μαγική» ατομικότητα μας.